29 kwietnia. Mecz VfL Wolfsburg – Bayern Monachium. Może atmosfera trochę piknikowa, może na trybunach nie widać wielkiego fanatyzmu, ale jednak stadion wypełniony po brzegi, bilety wyprzedane już 1,5 tygodnia przed spotkaniem, całe miasto żyje tylko tym meczem. Obie jedenastki za chwilę mają pojawić się na murawie, gdy spiker wyczytuje skład gospodarzy.
– Z numerem czternastym Kuba… – zagaja publikę, jakby wywoływał boksera na ring.
– Błaszczykowski!!! – następuje gromka odpowiedź.
– Luiz…
– Gustavo!!!
– Mario…
– Gomez!!!
– I dziesiątka naszych serc, Krzysztof…
– Nowak!!!
To nie żaden wyjątek, to nie miły gest przygotowany na specjalną okazję, to nie postawienie trybun w nowej sytuacji, w której nie wiadomo jak się zachować. Podobizna Krzysztofa Nowaka na telebimie i chóralny okrzyk stadionu powtarzają się regularnie na każdym domowym meczu VfL.
Od dwunastu lat.
***
Wyobrażałeś sobie kiedyś, jak to jest, gdy twoje ciało nagle odmawia posłuszeństwa? Jesteś zupełnie zdrowy, raczej młody Bóg niż stary kapeć, ale każdego dnia coraz bardziej opadasz z sił. Nie możesz ruszyć nogą tak zamaszyście, jak ruszałeś kiedyś. Po jakimś czasie wyczynem staje się zgięcie jej w kolanie. Każdego dnia ruszasz nią coraz mniej. I coraz mniej. I jeszcze mniej. Po czasie nie ruszasz nią w ogóle. Masz problem także z poruszaniem rękami. Do rangi prawdziwego wyzwania urasta przywitanie się z drugim człowiekiem. Picie gorącej herbaty? Zapomnij. Jedzenie widelcem? Jeszcze to potrafisz, ale sam po sobie czujesz, że już niewiele porcji ulubionych steków ci pozostało. Później jesz już tylko palcami. Później nie możesz już ruszać ręką. Ani gryźć. Ani połykać. Ani mówić.
Na końcu oddychać.
I jeśli nie zechcesz podłączyć się do aparatury, która będzie oddychać za ciebie – umierasz.
Krzysztof Nowak nie chciał.
Bo co to za życie, w którym samodzielnie możesz tylko leżeć i patrzeć się w sufit? W którym możesz poruszać się tylko wtedy, gdy będziesz miał do tego pomoc specjalnej maszyny? W którym porozumieć się ze światem będziesz mógł wyłącznie za pomocą odpowiedniego sprzętu? W którym z piłkarza VfL Wolfsburg, reprezentanta Polski, czołowego rozgrywającego Bundesligi, o którego zawzięcie dopytywał Bayern Monachium, stajesz się tylko… rośliną? Gdy pamiętasz, jak kopałeś piłkę w okienko, a dziś nie potrafisz nawet kopnąć nogą o nogę? Gdy biegałeś sprinty jak oszalały, a dziś samodzielnie nie zrobisz nawet kroku do łazienki? Gdy co tydzień sprawiałeś rywalom zimny prysznic, a dziś nie potrafisz umyć się w wannie?
26 maja 2005 roku odszedł z tego świata Krzysztof Nowak. Przegrał nierówną walkę z ALS. Z chorobą, z którą nikt jeszcze nigdy nie wygrał.
***
Na stadionie VfL Wolfsburg spotykam się z Beatą Nowak, żoną Krzysztofa, żeby wysłuchać jej opowieści.
– Objawy zaczęły się w 2001 roku, ale dopiero rok później wiedzieliśmy, czym są one spowodowane, jaka jest diagnoza. Zaczęło się od rąk. Zaczęły robić się zimne i w konsekwencji drętwieć. Później dowiedzieliśmy się, że w większości przypadków choroba atakuje najpierw nogi, ale Krzysiek jako piłkarz miał je bardzo mocne, więc zostały zaatakowane w drugiej kolejności. W klubie wszyscy poruszeni, nikt nie ma pojęcia, co to za choroba. Odwiedzaliśmy przeróżnych lekarzy. Dopiero w Teksasie po długich miesiącach stwierdzili, że to prawdopodobnie ALS.
– Kochanie, jestem chory na coś, na co nie ma lekarstwa – pamiętam jak dziś moment, w którym Krzysiek mi to przekazał. Jeszcze bez problemu się poruszał.
– Co ty gadasz za głupoty? Przecież będziesz zdrowy – odpowiedziałam.
(pani Beata robi pauzę)
– Nie będę. Ta choroba będzie postępowała. Nie da się z nią żyć. Jest śmiertelna.
Wyrok. Zabójcza wiadomość. Choroba Krzysztofa to była jedna wielka równia pochyła. Nie było jak ze stwardnieniem rozsianym, które można zastopować, przy którym można przeżywać gorsze, ale za chwilę lepsze okresy. Było coraz gorzej. I gorzej. I gorzej. Początkowo nie chciałam nawet o tej chorobie zbyt dużo wiedzieć. To była dla mnie czarna magia, coś zupełnie nieznanego. Pamiętam tylko naszą rozmowę, gdy stwierdziliśmy, że w końcu musimy ją oswoić, polubić, może nawet pokochać. Jeśli tego nie zrobimy – nie damy rady z nią walczyć.
Od tamtej pory mieliśmy pięciu członków rodziny. Krzysiek, córka, syn, ja i choroba.
To nastawienie rzeczywiście nam pomogło. Walczyliśmy. Ciężko było wszystkim, ale przede wszystkim Krzyśkowi. Piłkarz w kwiecie wieku, z dużymi perspektywami, atleta, który z dnia na dzień czuje się coraz słabszy fizycznie. Krzysiek zawsze bardzo dużą wagę przywiązywał do odżywiania, odpowiedniego treningu, wybiegania. Na boisku walczył za dwóch, a nagle zaczęło odbierać mu siły. Z czasem zaczął jeździć na wózku. Tygodniowo robiłam z Krzyśkiem po pięć tysięcy kilometrów po lekarzach. Jeździliśmy do Monachium, do Amsterdamu, do Kolonii, do Kassel, do Głogowa, gdzie szukaliśmy pomocy u Tybetanki. Robiliśmy wszystko, by tylko spróbować zatrzymać chorobę.
Zawsze mówiliśmy sobie, że nasze gniazdko jest w Polsce, tam mieszkają nasze rodziny, tam wracamy w czasie wolnym. W pewnym momencie musieliśmy podjąć decyzję: wracać do Polski, gdzie nie czeka na nas nic czy zostać w Wolfsburgu, gdzie mamy ogromne wsparcie klubu, gdzie mamy mecze, na które razem chodzimy, gdzie mamy drużynę, którą Krzysiek odwiedza na treningach i z którą cały czas jest w stałym kontakcie? Przez ten krótki czas zżyliśmy się z Wolfsburgiem tak bardzo, że nie było już opcji powrotu. Gdy tylko Krzyśkowi pozwalało na to zdrowie, jeździliśmy nawet na wyjazdy. A w Polsce na co byśmy poszli? Na Legię, w której Krzysiek rozegrał jeden mecz? Gdybyśmy wrócili, choroba mogłaby postępować szybciej. Statystyki mówią, że od momentu diagnozy ludzie żyją do dwóch lat. Krzysiek żył prawie pięć i nigdy nie pomagał sobie aparaturą, np. maską tlenową. W wielu przypadkach po roku chorzy nie mogą już samodzielnie oddychać. Maska pewnie przedłużyłaby mu życie, ale co to za życie, co to za komfort?
Krzysiek walczył z tą chorobą jak bohater. Do samego końca.
***
Heribert Rüttger, kierownik drużyny: – Zauważyłem pewnego razu, że Krzysztof potrzebuje jakoś dziwnie dużo czasu, by włożyć i zasznurować buty. Zajmowało mu to tyle, że wychodził z szatni jako ostatni. Kiedyś przyszedł do mnie i zapytał:
– Heribert, pomógłbyś mi rozwiązać buty?
– Ale jak to, nie możesz zrobić tego sam? – zdziwiłem się.
Pokazał mi swoje ręce, które były bardzo zimne. Pomyślałem, że to po prostu od mrozu. Jak się okazało – były to pierwsze symptomy choroby. Krzysztof był wesoły, ale raczej spokojny, nie udzielał się przesadnie dużo. Pedantyczny, uporządkowany, buty zawsze miał wypucowane na glanc, czasem aż do przesady. Odchodził od nas powoli. W szatni wielkiego szoku nie było. Każdy się na to przygotowywał.
***
Roy Präger, kolega z boiska, obecnie zaangażowany w działalność fundacji im. Krzysztofa Nowaka i trener młodzieży: – Z czego zapamiętałem Krzysztofa? Pamiętam jak było w klubie spotkanie świąteczne. Krzysztof ujął wszystkich tym, jak wielką radość czerpał z tego spotkania. Emanował taką życiową odwagą, pozytywną energią. Do tego stopnia, że wraz ze wszystkimi… tańczył. Wziąłem go na środek i wszyscy bawili się wokół niego. A przecież jeździł już wtedy na wózku inwalidzkim.
***
– Mimo że Krzysiek siedział na wózku, cały czas grał z tymi chłopakami w środku – kontynuuje Beata Nowak. – Gdy tylko nie jeździliśmy po lekarzach, przychodziliśmy do klubu popatrzeć jak zespół trenuje. Wpuszczano Krzyśka do szatni, staraliśmy się nie opuszczać żadnego meczu. Pamiętam, gdy choroba była już tak zaawansowana, że Krzysiek na parkingu nie miał już siły, by zejść z wózka. Co robić? Wracać do domu? Pozwolono nam wjechać samochodem na stadion w miejsce dla karetek. Normalnie byłoby to nie do pomyślenia. A Krzysiek siedział tam w rogu boiska i oglądał mecz przez szybę samochodu.
Wolfsburg zachował się w tej całej sytuacji fantastycznie. Zanim poznaliśmy konkretną diagnozę, lecz już było wiadomo, że to coś bardzo poważnego, przedłużono z Krzyśkiem kontrakt. O męża dopytywał już wtedy Bayern Monachium. Plan klubu był taki – ustalą, co Krzyśkowi dolega, a później sprzedadzą go do Monachium – opowiada Beata Nowak.
Wszyscy rozmówcy wraz z prezesem klubu na czele potwierdzają – perspektywa transferu do Bayernu była bardzo realna. W pewnym momencie było już jednak wiadomo, że VfL na transferze nie zarobi ani złotówki. Że Krzysztof Nowak – nazywając rzeczy po imieniu – stał się już Wolfsburgowi bezużyteczny, biznesowo nieopłacalny.
A mimo to klub ani na moment nie zostawił piłkarza i rodziny na lodzie. Wciąż opłacał wynajęcie domu. Powstała specjalna fundacja, która pomagała zbierać pieniądze mające pomóc ustalić, co dolega słabnącemu z dnia na dzień piłkarzowi. Nowak jeździł od lekarza do lekarza i mimo że wielu z nich mówiło mu, że na tę dolegliwość zwyczajnie nie ma lekarstwa, wciąż wraz z rodziną i klubem robił wszystko, by chociaż spróbować zahamować chorobę. Fundacja zorganizowała m. in. charytatywny mecz VfL – Bayern, podczas którego udało się zebrać pokaźną sumę. Skorzystała z niej nie tylko twarz fundacji, ale też inne rodziny – już wtedy do państwa Nowaków przychodziły listy od innych chorych z całej Polski. Nowak przyglądał się spotkaniu siedząc na wózku tuż obok ławki trenerskiej, ale już wtedy nie wyglądał najlepiej. Nie mógł już się poruszać. Prawie w ogóle. Do tego stopnia, że autografy wypisywała za niego małżonka.
Krzysztof Nowak zebrał wówczas ogromne środki na leczenie, ale wcale nie oznaczały one, że cokolwiek się poprawi Wypowiedź Nowaka dla niemieckich mediów: – W dalszym ciągu mam nadzieję na cud. W neurologii nic nie jest pewne.
***
Na stadionie VfL i w klubowym muzeum można bardzo dużo śladów Krzysztofa Nowaka.
Ścianka upamiętniająca 20 lat VfL w Bundeslidze. Nie mogło na niej zabraknąć Nowaka
Szafki dla odwiedzających muzeum. Zwróćcie uwagę, kto z dychą. Towarzystwo doborowe.
Historia Nowaka opisana jest w muzeum jak każde najważniejsze wydarzenie z historii klubu.
W jednej z koszulek grał Nowak.
Największe wrażenie robi jednak bez wątpienia kaplica, zbudowana między innymi po to, by oddać cześć tragicznie zmarłym piłkarzom. Do tego grona należy nie tylko Nowak, ale też Junior Malanda, który w 2015 roku zginął w wypadku samochodowym. Po wejściu do białego pomieszczenia od razu w oczy rzucają się dwa numerki – dycha, z którą grał Nowak i dziewiętnastka, którą nosił na plecach Malanda.
Beata Nowak: – Szczerze powiedziawszy, jestem tu pierwszy raz. Pięknie, minimalistycznie. Nie potrzeba wiele, by zrobić wrażenie. Jestem zdumiona.
A ja się pod tym mogę tylko podpisać.
***
Roy Präger, jeden z aktywistów fundacji im. Krzysztofa Nowaka: – Po śmierci Krzysztofa musieliśmy podjąć decyzję, co dalej z fundacją: rozwiązujemy coś, co już w jakiś sposób funkcjonuje czy kontynuujemy działalność i pomagamy innym, którzy też tego potrzebują? Powiedzieliśmy sobie, że skoro w Niemczech jest tyle chorych – nawet w naszym otoczeniu – to będziemy mieli dla kogo to robić. Naszym założeniem jest wspieranie chorych tak szybko, jak to możliwe. Zdajemy sobie sprawę, że gdybyśmy rozpatrywali te wnioski w nieskończoność, pomoc w niektórych przypadkach zwyczajnie nie byłaby już potrzebna. Chodzi nam o usprawnienie codziennego funkcjonowania chorych. Przykład? Pomagamy przerabiać samochody tak, by można było wozić nimi chorych w wózku. Pomagamy zainstalować w domu windę, by chory mógł sam pokonywać schody. Pomagamy zakupić specjalny wózek, którym chory sam będzie mógł się poruszać czy wannę, w której będzie mógł sam się wykąpać.
Beata Nowak: – Pomoc w normalnych, codziennych sprawach, które dla zdrowego człowieka wydają się oczywiste.
RP: – Beata przeżyła to na własnej skórze, więc wie, jak jest ciężko. Na zatrzymanie choroby sposobu niestety nie mamy. Możemy tylko ułatwić choremu normalne funkcjonowanie.
Wolfgang Hotze, prezes VfL ds. sportu, mediów, komunikacji i finansów: – Jeśli ktoś chory na ALS czegoś potrzebuje – po prostu składa odpowiedni wniosek i często jest on rozpatrywany pozytywnie. Fundacja żyje z datków. Jest duży ruch fanów, który podtrzymuje pamięć o Krzysztofie Nowaku, co roku zbiera się na cmentarzu z panią Nowak w rocznicę śmierci i spora część datków pochodzi od nich. W pomoc włączają się też byli piłkarze.
RP: – Świadomość w Niemczech o ALS nie jest zbyt wielka, o chorobie przeciętny człowiek raczej nie wie zbyt wiele. My w Wolfsburgu mamy trochę inaczej, bo mieliśmy dwa głośne przypadki. Nie tylko Krzysztof, ale też Sandra Schadek, która zmarła w 2015 i z ALS walczyła przez 15 lat. Sandra była znana w całych Niemczech, napisała nawet książkę o swojej walce z chorobą.
BN: – 15 lat… W przypadku kobiet choroba atakuje inaczej. Mężczyźni mają bardziej rozwinięte mięśnie, a ALS atakuje właśnie mięśnie i u facetów postępuje to znacznie szybciej.
RP: – To bardzo rzadka choroba, ale w środowisku piłkarskim Krzysztof nie był wyjątkiem. Słyszałem o sześciu-siedmiu przypadkach zachorowań piłkarzy. Obecnie chory jest na przykład były piłkarz Rapidu, Sergiej Mandreko, dla którego był ostatnio organizowany w Wiedniu mecz charytatywny. O, popatrzcie.
(Präger wyjmuje telefon i pokazuje filmik z meczu charytatywnego)
RP: – Jeszcze chodzi o własnych siłach i wygląda nieźle, ale choroba postępuje szybko, więc wkrótce może być z nim gorzej. We Włoszech też słyszałem o przypadku piłkarza z przeszłością reprezentacyjną, chory jest także były zawodnik z Lipska.
BN: – Gdy Krzysztof był chory, czytaliśmy w prasie spekulacje, że to efekt uboczny stosowania dopingu. To dlaczego ludzie, którzy nigdy nie mieli nic wspólnego ze sportem, też chorują? Też stosują doping?
RP: – Zachorowało w ostatnich latach stosunkowo dużo piłkarzy, biorąc pod uwagę, że na milion osób choruje jakieś 30. Ale czy to ma wspólnego coś z piłką? Nie wiadomo.
– Świetnym pomysłem na upamiętnienie Nowaka jest też kaplica.
WH: – Pomysł pojawił się już bardzo dawno temu, przez lata był tylko jeden problem – nie mieliśmy na to odpowiedniego pomieszczenia. Kiedy jednak przeprowadziliśmy się do nowego budynku, na stadionie pojawiło się miejsce i od razu zrobiliśmy tam kaplicę. Wcześniej był tam magazyn na sprzęt. To miejsce, gdzie można złapać zadumę, zatrzymać się na chwilę. Przecież tragicznie zginął nie tylko Krzysztof Nowak, ale też niedawno w strasznym wypadku Junior Malanda.
– Takie kaplice – jak rozumiem – nie są w Niemczech regułą.
WH: – Mają ją na pewno w Herthcie, w Schalke. Szacuję, że w Bundeslidze mają ją może trzy drużyny. To nic nadzwyczajnego, ale też nie żaden standard. Jeśli ktoś ma ochotę, może tam wziąć ślub czy ochrzcić dziecko. Mieliśmy wiele takich przypadków.
– Upamiętnienie Nowaka to jedno, ale te wszystkie inicjatywy to kapitalny sposób na zbudowanie tożsamości VfL.
WH: – Nie nazwałbym tak tego, to raczej filozofia Corporate Social Responsibility, którą się kierujemy. W praktyce oznacza ona, że takie organizacje jak kluby piłkarskie są odpowiedzialne społecznie. Jeśli pewne rzeczy dzieją się u nas w klubie, to my jesteśmy za nie odpowiedzialni i musimy wyjść z pomocą. Każdy klub Bundesligi zachowałby się w ten sam sposób i według identycznej filozofii, jestem przekonany. To nic szczególnego. Nie chodzi nam w tym o budowanie marki. Pamiętam Krzysztofa jako piłkarza. Przy tym całym swoim losie nigdy nie zauważyłem, by w ogóle rozpaczał. Nigdy nie użalał się nad sobą. W klubie nie mieliśmy pojęcia o chorobie, trochę nie wiedzieliśmy, jak postępować. Co tu dużo mówić – to był ogromny szok. Nigdy nie stracił jednak pogody ducha. Tak kochany człowiek i taki los… Niepojęte.
Jedna z akcji VfL Wolfsburg. Gdy trzeba było wymienić na jednym z sektorów krzesełka, dano kibicom możliwość odkupienia starych. Całość zysku poszła na fundację.
Jeśli zorganizujesz zbiórkę pieniędzy dla fundacji, trafiasz na stronę główną VfL. Tu pamiątkowa fotka ze zbiórki w jednej ze szkół.
Gdy chory na ALS otrzymał pomoc od fundacji, szefostwo jego firmy przekazało okolicznościowe pięć stówek na fundację.
Efekt spotkania Andre Schuerrle z kibicami.
Co jakiś czas VfL razem z lokalną gazetą organizuje także mecz – pierwsza drużyna Wolfsburga gra z najlepszą drużyną ligi okręgowej. Dochód przekazywany jest oczywiście na fundację.
***
W Polsce o ALS zrobiło się głośno za sprawą Ice Bucket Challenge – tej śmiesznej akcji, w której znane osoby oblewały się wodą i robiły przy tym głupie miny. Nie działo się to jednak tylko po to, by się pośmiać, a po to by pokazać ludziom, jak czują się chorzy na ALS, których kończyny nagle stają się zimne. No i przy okazji by zebrać dla nich trochę grosza. W Polsce akcja odniosła sukces – na konto fundacji Dignitas Dolentium wpłynęły ogromne sumy, wielu spośród nas dowiedziało się o chorobie po raz pierwszy, więc wzrosła także ogólna świadomość w narodzie.
W akcję naturalnie włączył się też VfL Wolfsburg.
Informacja o fundacji oczywiście na pierwszym planie.
***
Kompilacja zagrań i bramek Krzysztofa Nowaka. Według niemieckiej prasy zapowiadał się lepiej niż Michael Ballack i po tym filmiku ciężko uznać to za przesadę.
***
Wolfsburgowi trzeba to uczciwie oddać – w kontekście tak kryzysowej sytuacji wyznaczył najwyższe światowe standardy, jak zachować się po ludzku, z klasą i bez słomy w butach. Żyjemy w kraju, w którym piłkarze muszą dopraszać się o pieniądze na leczenie kontuzji, w którym kluby często myślą, jak przygrać w kulki w sytuacjach, gdy jakiś piłkarz przestaje rokować, lecz trzeba na niego łożyć pieniądze, w którym o zasłużonych piłkarzach zapomina się w dwa miesiące i nawet nie przysyła się im wejściówek na mecze. Jakoś tak ciężko mi sobie wyobrazić, by jakikolwiek polski klub, gdyby przyszło mu mierzyć się z taką sytuacją, powtórzyłby choć połowę punktów z poniższej listy. Listy, którą każdy prezes każdego klubu na świecie powinien sobie powiesić w gabinecie i według której postępować, gdyby – tfu, tfu – przyszło mu się w takiej sytuacji postawić. Wolfsburg…
a) dowiedziawszy się, że Nowakowi coś dolega, szybko przedłużył z nim kontrakt. A przecież mógł pokpić sprawę, bo prawdopodobieństwo, że piłkarz okaże się już w kontekście przyszłych lat bezużyteczny, było duże,
b) nawet gdy wygasł kontrakt, opłacał rodzinie Nowaków dom i pomagał finansowo,
c) gdy tylko Urząd ds. Cudzoziemców chciał wydalić z kraju rodzinę Nowaków, władze klubu poręczyły za nich i pomogły wywalczyć prawo do stałego pobytu,
d) pozwalał Nowakowi do końca uczestniczyć w życiu drużyny, pomagał oglądać mecze z perspektywy murawy, zapraszał na klubowe imprezy,
e) powołał do życia fundację im. Krzysztofa Nowaka, która zbierała środki na leczenie piłkarza,
f) zorganizował benefis piłkarza, na który zaproszony został Bayern Monachium i podczas którego zebrano sporą sumę pieniędzy na poczet innych chorych,
g) do dziś uznaje Nowaka za jedną z najważniejszych postaci w historii klubu, jego ślady można zaobserwować na klubowych korytarzach i w muzeum,
h) ku czci zmarłego Polaka wybudował kaplicę,
h) zaproponował żonie Krzysztofa Nowaka pracę w klubowym sklepie (pracuje tam do dziś),
i) rozwinął fundację im. Krzysztofa Nowaka i do dziś pomaga ona chorym na ALS.
j) co roku w rocznicę śmierci dużą grupą wraz z kibicami zbiera się nad grobem Nowaka na małą uroczystość. I zbierze się ponownie za niecały tydzień.
Klasa, klasa, jeszcze raz klasa.
***
Pani Beata wraz z innymi pracownicami klubu.
Beata Nowak: – Ułożyłam sobie życie na nowo. Gdyby ktoś mi wtedy powiedział, że jeszcze będę mieć dzieci, nie uwierzyłabym. Mam dwójkę małych rozrabiaków i od 4,5 roku jestem na urlopie macierzyńskim. Maks i Maria są już dorośli. Córka obecnie szykuje się do egzaminów, a później chce iść na studia na coś związanego z mediami. Powiedziałam dziś o tym Barbarze, naszej rzeczniczce prasowej i od razu sama zaproponowała, bym dała córce jej numer i pomoże jej w wyborze studiów. Taka tu panuje atmosfera. VfL to jedna wielka rodzina i wcale nie wyolbrzymiam. Znamy się z ludźmi z wyższych stanowisk, z wszystkimi mamy dobre relacje. Nigdy nie korzystałam z przywilejów, ale gdybym miała jakiś problem, nikt by mi nie odmówił pomocy. Moje dzieci też są związane z VfL, chodzą na mecze. Córka to nawet na tę najbardziej zagorzałą trybunę. Chciała zresztą grać w piłkę, ale mąż zawsze mówił: piłka i boks to nie są sporty dla kobiet. Musiałam z tym walczyć do tego stopnia, że poszłam kiedyś na cmentarz do męża i powiedziałam:
– No, stary! Zrób coś!
Córka rozgrywała turnieje w drużynie z chłopcami i dostała zaproszenie do VfL. Wiedziałam, że jak pójdzie na testy i oni powiedzą, że ją widzą u siebie, to już nie wybiję jej tego z głowy. Syn z kolei niby chciał grać, też był na testach w VfL, ale nie potrafił, nie przykładał się. Po latach zdał sobie sprawę, jakie miał możliwości i doszedł do wniosku, że mógł się przyłożyć bardziej. Nie docierało do niego, że jako syn piłkarza miał otwartą drogę. Ale dał sobie radę w życiu, pracował w fabryce VW w Wolfsburgu, teraz dostał pracę w Porsche w Stuttgarcie. Tak to już śmiesznie u nas wyszło, że syn chciał grać w piłkę, ale nie potrafił, a córka potrafiła, ale ja nie chciałam.
Gdy Krzysiek zmarł, zapytałam dzieci, czy chcieliby chodzić do szkoły w Polsce. Wzbraniali się jak tylko mogli. Tu jest ich domek, tu chodzą do szkoły czy przedszkola, tu mają już kolegów. Syn już jako dorosły facet powiedział mi kiedyś:
– Mamo, jestem szczęśliwy, że tutaj zostaliśmy.
To utwierdza mnie w przekonaniu, że postąpiłam słusznie. Rodzina Krzyśka przez lata miała do mnie żal, że pochowałam męża tutaj. No bo jak to tak, na niemieckiej ziemi? My zawsze powtarzaliśmy, że to dla nas bez znaczenia, bo jesteśmy obywatelami świata. Rodzice zawsze mogą przyjechać do Niemiec, a kto by w Polsce przyszedł poza nimi na jego grób? Co roku spotykamy się na cmentarzu w rocznicę śmierci wraz z niektórymi pracownikami i kibicami. Zawsze jest bardzo duża grupa osób, ostatnio moja córka czyta specjalne przemówienia. Przywożą ze sobą zawsze piękny wieniec kwiatów, a ja zawsze mówię, że to niepotrzebne i lepiej, gdyby przeznaczyli te środki na fundację. Są jednak uparci. Dopiero gdy rodzice któryś raz z rzędu przyjechali na rocznicę i zobaczyli, jak Krzysztof jest tu zapamiętany, zaakceptowali tę decyzję i chyba nawet zrozumieli. Wolfsburg zachował się w tej całej sytuacji niesamowicie. Chcieli nawet zastrzec specjalnie dla Krzyśka numer dziesięć. Pamiętam, że zaraz po tym pomyśle przyszedł do VfL Stefan Effenberg i Krzysiek wtedy powiedział, że tak nie może być.
– Co to za drużyna, co nie ma dziesiątki? Z jakim niby numerem ma niby grać Effe? – wkurzał się i zgodnie z jego wolą klub porzucił ten pomysł.
Normalnie jest tak, że po takich tragediach z czasem się zapomina. A ja zapomnieć nie mogę, bo wszystko wkoło mi przypomina. Czuję, jak ludzie z klubu mi kibicują, bo wszyscy mnie kojarzą z Krzyśkiem. Co rusz są uroczystości, jest fundacja, jest ta kaplica, są zdjęcia na stadionie, kibice wykrzykują jego nazwisko przed meczem, ktoś z Polski zadzwoni…
(pani Beata znów przerywa na moment)
Cały czas przeżywam to na nowo. Ale wie pan co? To była przepiękna kariera. Wiem, jak to brzmi, ale na swój pokrętny sposób tak właśnie uważam. To, jaki Krzysiek zyskał szacunek w Wolfsburgu, to, jakie otrzymał wsparcie, to, jak został zapamiętany… Krzysiek sam kiedyś powiedział, że to jest coś pięknego, czego można mu nawet pozazdrościć. Nie był przecież zawodnikiem krajowym, z którym można się było utożsamiać. Był Polakiem, który przyszedł z Brazylii i pograł w piłkę przez 2,5 sezonu. Ta kariera była krótka, cholernie intensywna i w pewnym sensie piękna.
Tak, była ona przepiękna.
Przygotował i wysłuchał JAKUB BIAŁEK
